"ΣΧΟΛΗ ΓΟΝΕΩΝ" πάρτε μια γεύση

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

• Tι είναι επικοινωνία / Tι μορφές έχει.

• Tι δυσκολίες αντιμετωπίζουμε και γιατί.

• Πώς η επικοινωνία μπορεί να γίνει πιο ουσιαστική;

Η οικογένεια αποτελεί ένα σύστημα με διάφορα μέλη (γονείς, παιδιά, παππούδες κτλ) τα οποία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους μέσω της επικοινωνίας. Για να καταλάβει κάποιος τι συμβαίνει σε ένα μέλος, το οποίο π.χ. μπορεί να αντιμετωπίζει μια δυσκολία, θα πρέπει να κατανοήσει πώς αλληλεπιδρούν τα μέλη μεταξύ τους – πως επικοινωνούν - καθώς και τι συμβαίνει στην οικογένεια τη δεδομένη χρονική στιγμή.  (π.χ. ένα παιδί αρχίζει και ζηλεύει, ζητάει την αποκλειστικότητα από γονείς, μπορεί π.χ. να κάνει σαν μωρό όταν μαθαίνει ότι περιμένει αδερφάκι).

Η επικοινωνία μοιάζει να είναι ένα από τα πιο απλά πράγματα στον κόσμο που συμβαίνει κάθε φορά που μιλάμε με κάποιον. Εχει όμως τύχει σε όλους μας να μιλάμε και να αισθανόμαστε ότι ο συνομιλητής μας δε μας ακούει και δεν καταλαβαίνει τι του λέμε. Τι συμβαίνει;

Η ανθρώπινη επικοινωνία διεξάγεται σε δύο επίπεδα συγχρόνως. Το ένα είναι το λεκτικό (το περιεχόμενο της συζήτησης) π.χ. ένα ζευγάρι συζητά για την αγορά ενός οικοπέδου. Ενώ όμως φαίνεται το θέμα να είναι ουδέτερο και να προσπαθούν μαζί να καταλήξουν σε μία απόφαση κάποια στιγμή αρχίζει να υπάρχει ένταση η οποία κλιμακώνεται και καταλήγει σε καυγά. Αυτό συμβαίνει γιατί εκτός από αυτά που λέμε υπάρχουν και αυτά που αισθανόμαστε για τον εαυτό μας και τον άλλο  την ώρα που επικοινωνούμε. Μπορεί να αισθανόμαστε απόρριψη, ζήλεια, φόβο κτλ. Όλα αυτά αποτυπώνονται στα μη λεκτικά μηνύματα που στέλνουμε (έκφραση του προσώπου, στάση του σώματος, βλεμματική επαφή, χειρονομίες, κινήσεις, τόνος/ένταση φωνής, σιωπή, παύσεις). 

Στο επίπεδο αυτό δηλαδή τα μηνύματα αφορούν στο πως ο ένας συνομιλητής βλέπει τον άλλο και πώς αισθάνεται γι’αυτόν. Τα μηνύματα αφορούν στη ΣΧΕΣΗ των συνομιλητών («σε δέχομαι», «σε εμπιστεύομαι», «με καταπιέζεις», «δε συμφωνώ μαζί σου»κτλ).

«Οι περισσότεροι τσακωμοί γίνονται όχι λόγω του περιεχομένου της συζήτησης αλλά λόγω του τόνου της φωνής».

Παραδείγματα: ενώ μιλάτε με κάποιον  αισθάνεστε ότι κάτι δεν λειτουργεί καλά στην επικοινωνία π.χ. ένας έφηβος που του κάνουν παρατήρηση και αυτός μοιάζει να συναινεί λέγοντας «ναι, ναι θα το κάνω». Ή ένας γονιός προτρέπει το παιδί του που μιλάει ακατάπαυστα να συνεχίσει ενώ στην πραγματικότητα είναι απασχολημένος και δεν το ακούει.

Αυτά είναι τα λεγόμενα ΔΙΠΛΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ – «ΑΛΛΑ ΛΕΩ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΚΑΝΩ»

ΜΥΘΟΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

• Τα μηνύματα που στέλνουμε δεν είναι απαραίτητα αυτά που καταλαβαίνουν οι άλλοι

Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι ο καθένας δίνει το δικό του νόημα σε αυτά που λέει και ακούει. Αυτό το νόημα μπορεί να μην είναι το ίδιο με του συνομιλητή. Π.χ. Ο δεκαοχτάχρονος γυιός λέει στον πατέρα του την Παρασκευή στις 5.30 το απόγευμα :

-«Τι θα κάνεις απόψε μπαμπά;»

Ο πατέρας απαντά: «μπορείς να το πάρεις».

Ο γυιός λέει: «δεν το θέλω τώρα».

Εκνευρισμένος ο πατέρας λέει απότομα «Γιατί ρώτησες;».

Ο γυιός απαντά θυμωμένος «τι σημασία έχει;».

Για τι πράγμα μιλάνε στην πραγματικότητα; Ο γυιός ήθελε να μάθει αν ο πατέρας του σκόπευε να πάει να τον δει να παίζει μπάσκετ εκείνο το βράδυ. Ο γυιός δε ρώτησε τον πατέρα του κατευθείαν γιατί φοβήθηκε ότι ο πατέρας θα του έλεγε όχι. Ο πατέρας πήρε το μήνυμα ότι ο γυιός του έκανε κάποια νύξη αλλά σκέφτηκε ότι πρόκειται για το αυτοκίνητο. Ο γυιός σκέφτηκε ότι ο πατέρας τον ξεφορτωνόταν. Ο πατέρας σκέφτηκε ότι ο γυιός του είναι αχάριστος. Η επικοινωνία αυτή τέλειωσε και με τους δύο να είναι θυμωμένοι και ο καθένας να αισθάνεται ότι ο άλλος αδιαφορεί.

• Ο βασικός παράγοντας που εμπλέκεται και δυσκολεύει την επικοινωνία είναι ο συναισθηματικός.

Πολλοί άνθρωποι είναι τόσο απασχολημένοι με τα δικά τους θέματα που δεν παρακολουθούν το μήνυμα που τους στέλνει ο άλλος. Επίσης, μπορεί να ενδιαφερόμαστε να πούμε τόσο πολύ αυτό που έχουμε στο μυαλό μας που δεν παρακολουθούμε τι μας λέει ο άλλος. Άλλοτε είμαστε τόσο σίγουροι για την απάντηση που θα πάρουμε που διαστρεβλώνουμε το μήνυμα για να το ταιριάξουμε με τις δικές μας προσδοκίες. Π.χ. ζητάμε από την σύντροφό μας να πάμε μια εκδρομή και μεταφράζουμε ως άρνηση την απάντησή της «άσε με να το σκεφτώ λίγο» επειδή πιστεύουμε ότι δε θέλει.

• «Αν μ’αγαπάς πραγματικά θα πρέπει να με καταλαβαίνεις πάντα» (ακόμα και όταν δε μιλάω)

Σκεφτόμαστε ότι ο άλλος με ξέρει άρα ξέρει ανά πάσα στιγμή τι αισθάνομαι και τι θέλω ή λέμε ότι «πρέπει να θέλει αυτό που θέλω και εγώ». Δεν υπάρχουν αυτονόητα στην επικοινωνία. Είναι σημαντικό να λέμε αυτό που αισθανόμαστε τη στιγμή που το αισθανόμαστε. Όταν έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας μπορούμε να αποκαλύψουμε στον άλλο τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας χωρίς να φοβόμαστε ότι θα μας πληγώσει ή θα μας απορρίψει.

 Π.χ. μητέρα προς γυιό: «κάθε φορά που σου μιλάω και δε με προσέχεις αισθάνομαι ότι δε με σέβεσαι και με απορρίπτεις. Μπες για μια στιγμή στη θέση μου:θα σου άρεσε να μιλάς σε κάποιον και να αισθάνεσαι ότι δε σου δίνει καμία σημασία;».

«Μιλάμε μόνο με τις λέξεις»

Όπως είπαμε πολλές φορές με τα λόγια μας λέμε κάτι και με τη στάση μας ή με το σώμα μας κάτι άλλο. Μπορεί να είναι άλλο αυτό που θέλουμε και άλλο αυτό που εκφράζουμε.

«Έχουμε καλή επικοινωνία όταν συμφωνούμε και δεν συγκρουόμαστε με τον άλλο»

Κάτι τέτοιο είναι δύσκολο αν όχι ανέφικτο. Δεν μπορούμε να συμφωνούμε πάντα. Στόχος σε μια περίπτωση σύγκρουσης δεν είναι να δικαιωθεί ένα από τα δύο μέλη («έχω δίκιο/έχεις άδικο) αλλά να λυθεί η σύγκρουση χωρίς κερδισμένους και ηττημένους.

ΤΙ ΒΟΗΘΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ:

1. Να είμαστε ξεκάθαροι στο τι θέλουμε να πούμε και να σιγουρευτούμε ότι ο άλλος το έχει καταλάβει έτσι όπως το εννοούμε. Να ρωτάμε και εμείς με τη σειρά μας τι εννοεί ο άλλος. «Εννοώ δηλαδή ότι θα ήθελα να…», «Τι εννοείς;»,»αν κατάλαβα καλά, λες ότι…».
2. Ξεκαθαρίζουμε στον δέκτη ότι το μήνυμα είναι προσωπικό, δικό μας. Λέμε πως αισθανόμαστε, τι σκεφτόμαστε και παίρνουμε την ευθύνη γιαυτό. Π.χ. «όταν σου μιλάω και δε με κοιτάς έχω την αίσθηση ότι δεν με προσέχεις και αυτό με κάνει να θυμώνω».
3. Βεβαιωνόμαστε ότι τα λόγια και τα μη λεκτικά μηνύματα που στέλνουμε δεν αποκλίνουν μεταξύ τους π.χ. μιλάμε και κοιτάμε τον άλλο στα μάτια, κρατάμε μια ανοιχτή στάση σώματος.
4. Κάνουμε ανοιχτές ερωτήσεις για να καταλάβουμε τι λέει ο άλλος πέρα από τα λόγια. Π.χ. παιδί «όλο τσακώνεστε με το μπαμπά. Μερικές φορές φωνάζετε πολύ και εγώ φοβάμαι». Μητέρα «τι φοβάσαι;» αντί για «γιατί; Εσύ δεν τσακώνεσαι με τις φίλες σου;» / Πατέρας: «Μάκη θέλω να σου μιλήσω δύο λεπτά. Άκουσα μια συζήτηση που είχες με τα άλλα παιδιά στη γειτονιά. Θες να το συζητήσουμε λίγο» αντί «φοβήθηκες;».

Πολλές φορές όταν συζητάμε με ένα πρόσωπο ή με το παιδί μας δεν είναι απαραίτητο να πούμε κάτι, αλλά απλά να ακούμε προσεκτικά. Συχνά ο άλλος νιώθει την ανάγκη να μιλήσει για να αποφορτιστεί. Ο στόχος δεν είναι πάντα να δώσουμε κάποια συμβουλή ή να βρούμε κάποια λύση. Αρκεί κάποιες φορές να τους δώσουμε χώρο να εκφράσουν αυτό που τους βαραίνει. Σε τέτοιες περιπτώσεις μια λεκτική νύξη, ένα νεύμα του κεφαλιού ή μια αγκαλιά αρκεί.

Σίγουρα δεν μπορούμε να είμαστε ενήμεροι και να εφαρμόζουμε όλα τα παραπάνω κάθε στιγμή που επικοινωνούμε με το παιδί μας ή τον σύντροφό μας. Είναι όμως σημαντικό σαν πρώτο βήμα να πάρουμε την ευθύνη των λόγων και των συναισθημάτων μας μιλώντας για το πώς ΕΜΕΙΣ αισθανόμαστε για ό,τι συμβαίνει. Η θέση του «ΕΓΩ» θα ανοίξει το μονοπάτι της επικοινωνίας.

Ράνια Φιλίνδρα – Ψυχολόγος / Ψυχοθεραπεύτρια

ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΔΕΡΦΩΝ ΚΑΙ ΖΗΛΕΙΑ

Μέσα στην οικογένεια εκτός από τους γονείς υπάρχουν και τα αδέρφια. Έτσι δίπλα στο «εμείς» που αποτελεί το παιδί με τους γονείς υπάρχει και το «εμείς» της υποομάδας των αδερφών. Έτσι οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των μελών της οικογένειας χαρακτηρίζονται ως κάθετες (σχέσεις γονέων-παιδιών) και οριζόντιες (σχέσεις παιδιών μεταξύ τους). Οι σχέσεις που θα αναπτύξουν τα παιδιά μεταξύ τους εξαρτώνται από παράγοντες όπως: ο αριθμός των παιδιών, η σειρά γέννησης, η προσωπικότητα του καθενός, η ηλικία, το φύλο κτλ. Επίσης, εξαρτώνται από τις στάσεις των γονιών και τον τρόπο διαπαιδαγώγησης.

Η ύπαρξη αδερφών επιδρά θετικά καθώς τα παιδιά μαθαίνουν να μοιράζονται, να συνεργάζονται, να αποδέχονται τη διαφορετικότητα, να βρίσκουν τη θέση και το ρόλο τους μέσα σε μία ομάδα ταυτόχρονα όμως πολλές φορές συνυπάρχει η αντιπαλότητα και ο ανταγωνισμός. Έτσι δίπλα στο θετικό υπάρχει και το αρνητικό και οι αδερφικές σχέσεις διακυμαίνονται από το θετικό που είναι η αγάπη μέχρι το αρνητικό που είναι ο ανταγωνισμός το οποίο μπορεί να εκφράζεται με αισθήματα ζήλειας.

Η ζήλεια είναι δευτερογενές συναίσθημα. Κάτω δηλαδή από τη ζήλεια συνήθως υπάρχει ο φόβος του παιδιού ότι θα χάσει την αγάπη των γονιών που θα την πάρει το αδερφάκι. Το παιδί βιώνει μια συναισθηματική στέρηση. Βέβαια, η αγάπη, η κατανόηση και η προστασία για το παιδί εκφράζεται με πολύ απλά πράγματα, όπως ένα παιχνίδι, μία μπάλα διαφορετικού χρώματος, ένα ρούχο, μια συμπληρωματική κουταλιά γλυκού ή ακόμα ένα χαμόγελο, μία αγκαλιά. Μπορεί να ζηλεύει γιατί ο αδερφός του έχει ένα ποδήλατο με ταχύτητες ενώ αυτός όχι ή γιατί κοιμάται στη μεριά του δωματίου που δεν υπάρχει ντουλάπα.

ΕΝΤΑΣΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΟΣ

Η ζήλεια είναι ένα έντονο και επώδυνο συναίσθημα στο οποίο συνυπάρχουν πολλά στοιχεία όπως θυμός, λύπη, αίσθημα στέρησης ακόμα και μίσος. Μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά βιώνουν πολύ έντονα τα συναισθήματά τους ασχέτως αν εμάς μας φαίνεται υπερβολικό αυτό. Επίσης, όταν το παιδί αισθάνεται κάποιο συναίσθημα παραδίνεται απόλυτα σε αυτό. Αδυνατεί να το βάλει σε κάποια απόσταση και να το κριτικάρει όπως κάνουμε ως ενήλικες.

ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΖΗΛΕΥΕΙ

1)Αισθάνεται ότι στερείται την αγάπη των γονιών ή ότι μειώνεται η αγάπη τους προς αυτό. Λόγω αυτής της απώλειας – πραγματικής ή φανταστικής το παιδί νιώθει μεγάλη ανησυχία και ανασφάλεια με αποτέλεσμα να προσπαθεί να βρει τρόπους να ξανακερδίσει την αγάπη τους ή ακόμα να βρίσκει αποδείξεις ότι οι γονείς του το αγαπούν λιγότερο.

2)Το χάσιμο της αποκλειστικότητας του γονιού/γονιών. Το παιδί θέλει να απολαμβάνει την απεριόριστη αγάπη και στοργή χωρίς να τη μοιράζεται με κανένα Η ύπαρξη αδερφών έχει ως αποτέλεσμα το χάσιμο της αποκλειστικότητας γιατί ο αδερφός/η καρπώνεται τουλάχιστον ένα μέρος της φροντίδας και της αγάπης των γονιών.

3)Το μοίρασμα. Το παιδί μέχρι την ηλικία των 6-7 ετών διακατέχεται από έντονο εγωκεντρισμό σε όλα τα επίπεδα δηλαδή δυσκολεύεται ή αδυνατεί να μπει στη θέση του άλλου. Υπάρχει ένας εγωκεντρισμός, απόλυτα φυσιολογικός σε αυτές τις ηλικίες. Το παιδί σαφώς «παίρνει περισσότερα απ’ότι δίνει». Δυσκολεύεται λοιπόν να παραχωρήσει, να δώσει επειδή και κάποιος άλλο μπορεί να χρειάζεται αυτά που έχει το ίδιο.

4)Οι συγκρίσεις μεταξύ των παιδιών. Συχνά οι γονείς προβαίνουν σε συγκρίσεις μεταξύ των αδερφών κυρίως όσον αφορά τους τρόπους συμπεριφοράς αλλά και τις σχολικές επιδόσεις. Κάτι τέτοιο μπορεί να δημιουργήσει ζήλεια και ανταγωνισμό μεταξύ των αδερφών.  Αυτό συμβαίνει γιατί τα παιδιά ερμηνεύουν τα λόγια μας ως ένδειξη προτίμησης ως προς το άλλο παιδί.

ΠΩΣ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΜΑΣΤΕ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΖΗΛΕΙΑ

Τα παιδιά όταν βιώνουν ένα συναίσθημα δεν είναι σε θέση να το ονοματίσουν, το εκφράζουν μέσω της συμπεριφοράς τους.

-Παλινδρομικές μορφές συμπεριφοράς: μπορεί δηλαδή να έχει συμπεριφορές προηγούμενων ηλικιακών περιόδων π.χ. ενούρηση, πιπίλισμα δακτύλων, μωρουδίστικος τρόπος ομιλίας. Οι συμπεριφορές αυτές οι οποίες είναι ασυνείδητες (το παιδί δηλαδή δεν το κάνει επίτηδες) συνήθως αποσκοπούν στο να τραβήξουν την προσοχή των γονιών.

-Επιθετικότητα: μπορεί να είναι λεκτική, να εκφράζεται με λόγια που υποδηλώνουν μια εχθρότητα ή αποστροφή προς τον αδερφό…κοροιδίες, πειράγματα κτλ. Ή σωματική: χτυπήματα, κλωτσιές, δαγκωματιές ή άρπαγμα και πέταγμα της πιπίλας του αδερφού, των παιχνιδιών του κτλ. Επίσης, μπορεί το παιδί να εμφανίσει επιθετικότητα σε κάποιο άλλο περιβάλλον (π.χ. σχολείο). Μία νηπιαγωγός παρατήρησε ότι ένα παιδί επαναλάμβανε συνεχώς το ίδιο παιχνίδι: έπαιρνε μια κούκλα, τη χάιδευε, της μιλούσε με στοργή και μετά την πετούσε κάτω. Μετά την έπαιρνε και έλεγε: «φτωχό μωρό, φτωχό αγαπημένο». Ένα άλλο παιδί ηλικίας 2 ετών έδειχνε ότι είναι πολύ ευτυχισμένο και έπαιζε με τα άλλα παιδιά αλλά κατά διαστήματα δάγκωνε όποιο παιδί τύχαινε να είναι δίπλα του.

-Επίδειξη μεγάλου θαυμασμού προς τον αδερφό ή αντίθετα πλήρους αδιαφορίας:

Όταν τα παιδιά έχουν μάθει από το περιβάλλον ότι δεν είναι σωστό να ζηλεύουν άρα αισθάνονται ότι είναι αποδεκτά μόνο όταν εκφράζουν θετικά συναισθήματα εκδηλώνουν συνήθως υπερβολικό ενδιαφέρον προς τον αδερφό/ή. Απασχολούνται υπερβολικά μαζί του, τον φροντίζουν ή τον προστατεύουν. Άλλα παιδιά πάλι προσποιούνται ότι δεν τα ενδιαφέρει η ύπαρξη του.

-Αλλαγή στη συμπεριφορά: έντονα ξεσπάσματα οργής, συχνό και έντονο κλάμα, άρνηση φοίτησης στο σχολείο, υπερπροσπάθεια να ξεπεράσει τον αδερφό στις επιδόσεις, κλείσιμο στον εαυτό.

ΠΩΣ ΒΟΗΘΑΜΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ

-Προετοιμασία του παιδιού όσον αφορά τη γέννηση του άλλου παιδιού. Να αναφερθούμε στη διαδικασία (π.χ. η μητέρα θα λείψει για κάποιες μέρες, θα μπορούν να μιλούν στο τηλέφωνο, θα γυρίσει με το μωρό, το παιδί θα μείνει με τον πατέρα ή τους παππούδες κτλ). Επίσης, στα θετικά (βοήθεια, παιχνίδι) και στις δυσκολίες (κλάμα μωρού, φροντίδα, αλλαγή στην καθημερινότητα). Επίσης, οι όποιες αλλαγές να προηγηθούν της γέννησης του νέου μέλους σταδιακά.

-Οι στάσεις των γονιών πολλές φορές διαφοροποιούνται για το κάθε παιδί. Είναι σημαντικό όμως να αποφεύγονται οι συγκρίσεις για τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, την επίδοση, τη συμπεριφορά, τις κατακτήσεις. Οι συγκρίσεις να είναι ενδοατομικές. 

-Ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων των παιδιών. Πολλές φορές η έκφραση των αρνητικών συναισθημάτων δεν είναι επιτρεπτή. Αν απαγορεύσουμε με κάποιο τρόπο την έκφραση του συναισθήματος δε σημαίνει ότι σταματά να υπάρχει. Αντιθέτως η απαγόρευση μπορεί να οδηγήσει σε μια σύγκρουση εντός του παιδιού στη συγκεκριμένη περίπτωση. Το παιδί αισθάνεται κάτι που για τους γονείς του είναι κακό, πράγμα που σημαίνει ότι δεν είναι καλό παιδί και δεν αξίζει την αγάπη των γονιών του. Σταματά λοιπόν να εκφράζει τη ζήλεια. Η ένταση μέσα του παρ’όλα αυτά θα συνεχίσει να υπάρχει ακόμα και αν βάλει τα δυνατά του να δείξει στους γονείς πόσο καλό παιδί είναι. Ας μην ξεχνάμε πόση ανακούφιση αισθανόμαστε εμείς οι μεγάλοι όταν εκφράζουμε κάτι αρνητικό… «ουφ, ξαλάφρωσα», λέμε…Γιατί να μην επιτρέψουμε και στο παιδί μας να εκφραστεί;

• Είναι σημαντικό οι γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά να εκφράσουν τη ζήλεια τους, να αποδεχθούν την ύπαρξη του συναισθήματος ως φυσιολογικού και να του δώσουν το μήνυμα ότι μπορεί να μιλάει μαζί τους. Να του δείξουν ότι το αγαπούν και το αποδέχονται με τα αρνητικά του συναισθήματα. Δεν επιτρέπουν όμως στα παιδιά να πειράξουν ή να πληγώσουν το ένα το άλλο με πράξεις. Μπορούν όμως να του επιτρέπουν να εκτονώνει τη ζήλεια του με το να κακομεταχειρίζεται π.χ. μία κούκλα.

• Οι γονείς μπορεί να βοηθήσουν τα παιδιά ενισχύοντας τη διαφοροποίηση μεταξύ τους αντί να μπουν στη διαδικασία να τα εξισώσουν. Υπάρχουν διαφορετικά δικαιώματα και προνόμια για κάθε ηλικία. Θα ήταν π.χ. χρήσιμο για το μεγαλύτερο παιδί να έχει κάποιο δικό του αποκλειστικό χρόνο με τους γονείς ή έστω χωριστά με τον καθένα μέσα στην εβδομάδα για να κάνουν μαζί κάτι «μεγαλίστικο» στο οποίο εκ των πραγμάτων το μωρό δεν μπορεί να συμμετέχει.

• Οι γονείς να επιτρέπουν στο παιδί να έχει τα δικά του πράγματα ή αν είναι δυνατό τον δικό του χώρο, ενδιαφέροντα, φίλους. Να ενισχύουν το κάθε παιδί, να το κάνουν να αισθάνεται ξεχωριστό. «Ο κόσμος θα ήταν πολύ βαρετός αν είμασταν όλοι ίδιοι. Ευτυχώς που δεν είσαι σαν τον αδερφό σου».

• Η ζήλεια είναι φυσιολογική και υπάρχει τόσο μέσα σε πολυμελείς όσο και μέσα σε ολιγομελείς οικογένειες. Τα αδέρφια μπορεί να είναι και φίλοι και υποστηρικτές αλλά και αντίζηλοι και ανταγωνιστές. Ετσι προετοιμάζονται για να βγουν αργότερα στην κοινωνία.

• Το ότι ένα παιδί ζηλεύει δε σημαίνει ότι δεν αγαπά τον αδερφό του.

• Κάποια παιδιά είναι περισσότερο ζηλιάρικα λόγω ιδιοσυγκρασίας.

ΜΟΝΑΧΟΠΑΙΔΙΑ

Το μοναχοπαίδι δεν έχει να υποστεί τη δοκιμασία της μοιρασιάς και της αντιπαλότητας. Το γεγονός όμως ότι είναι το μοναδικό παιδί του ζευγαριού μπορεί να οδηγήσει τους γονείς σε υπερπροστασία. ‘Ολες οι προδοκίες και τα όνειρα των γονιών εναποτίθενται σε αυτό. Ο κίνδυνος είναι να μη του αφήνουν οι γονείς περιθώρια για πρωτοβουλία και αυτονομία και έτσι το παιδί να εξαρτάται υπερβολικά από αυτούς μεγαλώνοντας. Επίσης, καλό είναι όπως σε όλες τις οικογένειες, ειδικά όμως σε αυτή που δεν υπάρχουν άλλα παιδιά, να μην βάζουν οι γονείς το παιδί στη μέση σε περιπτώσεις διαφωνιών και συγκρούσεων.

Ράνια Φιλίνδρα

Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ

Η ενδοσχολική βία είναι ένα φαινόμενο που πλήττει τις τελευταίες δεκαετίες παιδιά και εφήβους σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες. Δύο όροι χρησιμοποιούνται πλέον ευρέως βία και εκφοβισμός.

ΟΡΙΣΜΟΣ: Ένας μαθητής γίνεται αντικείμενο εκφοβισμού όταν υποβάλλεται κατ’επανάληψη και κατ’εξακολούθηση σε αρνητικές ενέργειες από ένα ή περισσότερους άλλους μαθητές. Δηλαδή μπορεί ένα άτομο να παρενοχλεί κάποιο άλλο ή μπορεί μια ομάδα να παρενοχλεί ένα άτομο.

ΕΙΔΗ

Λεκτικός

• Χρήση προσβλητικής γλώσσας (π.χ. σκουλήκι)
• Αρνητικά σχόλια σε σχέση με το στυλ, ρούχα, νοημοσύνη κτλ
• Εκβιασμός (να δώσει χρήματα, αντικείμενα κτλ)

Σωματικός

• Επιθετική συμπεριφορά από σπρώξιμο, πείραγμα εως ξύλο.

Συναισθηματικός

• Διάδοση ψεύτικων φημών
• Αποκλεισμός από μια παρέα (κοινωνική απομόνωση)  / έμμεσος εκφοβισμός

Ηλεκτρονικός

• Αποστολή μηνυμάτων αρνητικού περιεχομένου μέσω κινητού, email.
• Ανάρτηση αρνητικών σχολίων ή φωτογραφιών σε site, forum στο internet.

ΠΡΟΣΟΧΗ!!!

Ο όρος εκφοβισμός δε χρησιμοποιείται όταν παλεύουν ή φιλονικούν δυο μαθητές περίπου ίσης σωματικής ή ψυχολογικής δύναμης. Για να μιλήσουμε για εκφοβισμό πρέπει να υπάρχει διαφορά δύναμης.

Ο ΜΑΘΗΤΗΣ ΔΥΣΚΟΛΕΥΕΤΑΙ ΝΑ ΑΜΥΝΘΕΙ (ΣΩΜΑΤΙΚΑ Ή ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΑ) ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΑΒΟΗΘΗΤΟΣ ΕΝΑΝΤΙ ΑΥΤΟΥ Ή ΑΥΤΏΝ ΠΟΥ ΤΟΝ ΠΑΡΕΝΟΧΛΟΥΝ.

Π.χ. σωματική αδυναμία ή ανασφάλεια, έλλειψη αυτοπεποίθησης…

Έρευνες σε διεθνές επίπεδο έχουν δείξει ότι περίπου το 15% των μαθητών έχουν βιώσει συμπεριφορές εκφοβισμού και βίας ή έχουν εμπλακεί ως θύτες. Έρευνες στην Ελλάδα έχουν δείξει ότι το φαινόμενο πλήττει 1 στους 10 μαθητές.

ΑΓΟΡΙΑ / ΚΟΡΙΤΣΙΑ

Μεταξύ αγοριών πιο συχνός είναι ο εκφοβισμός με σωματική επαφή. Αντίθετα τα κορίτσια χρησιμοποιούν πιο έμμεσους τρόπους παρενόχλησης όπως η συκοφαντία ή η χειραγώγηση των φιλικών σχέσεων (π.χ. αποστέρηση ενός κοριτσιού από την καλύτερή της φίλη). Ωστόσο και ανάμεσα στα αγόρια υπάρχει παρενόχληση με μη σωματικό τρόπο (λόγια, χειρονομίες κτλ).

Τα αγόρια είναι συχνότερα θύματα ή θύτες εκφοβισμού. Οι σχέσεις των αγοριών φαίνεται να είναι πιο σκληρές και πιο επιθετικές (λόγω βιολογικού υπόβαθρου αλλά και κοινωνικών/περιβαλλοντικών επιδράσεων).

ΘΥΜΑΤΑ/ΘΥΤΕΣ – ΠΙΘΑΝΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ

• Επιστρέφει από το σχολείο με σκισμένα και ακατάστατα ρούχα /σκισμένα βιβλία
• Έχει μελανιές, χτυπήματα, κοψίματα για τα οποία δεν μπορεί να δώσει μια λογική εξήγηση
• Δε θέλει να πάει στο σχολείο. Φοβάται, δεν έχει όρεξη, έχει πονοκέφαλο ή τον/την πονά ή κοιλιά του/της (ιδίως το πρωί).
• Είναι ανήσυχος/η, έχει ανήσυχο ύπνο, βλέπει εφιάλτες, κλαίει
• Για να πάει ή να επιστρέψει από το σχολείο επιλέγει μια «παράλογη» διαδρομή
• Φαίνεται δυστυχής, λυπημένος/η, έχει εκνευρισμό / ξεσπάσματα θυμού.
• Ενδέχεται να μην έχει ούτε ένα στενό φίλο για να κάνει παρέα τις ελεύθερες ώρες.

ΠΡΟΦΙΛ ΘΥΜΑΤΟΣ

Είναι περισσότερο αγχώδη και ανασφαλή από τον μέσο όρο των παιδιών, επιφυλακτικά, ευαίσθητα και ήσυχα. Χαμηλή αυτοεκτίμηση και μικρή σωματική δύναμη.

ΠΡΟΦΙΛ «ΝΤΑΗ»

• Πρότυπο επιθετικής αντίδρασης και σωματικής δύναμης
• Απολαμβάνουν να είναι κυρίαρχοι
• Οξύθυμοι / υψηλή αυτοεκτίμηση (θετική άποψη για εαυτό), μικρό άγχος
• Αντιδραστικοί, ανυπάκουοι και επιθετικοί και προς τους ενήλικες
• Μπορούν να «βγάλουν την ουρά τους απ’έξω» στις δύσκολες καταστάσεις

ΑΙΤΙΑ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

1.      Βασική συναισθηματική στάση των γονιών (έλλειψη τρυφερότητας και εμπλοκής)

2.      Ανεκτικότητα ως προς την επιθετική συμπεριφορά. ΟΧΙ ΣΑΦΗ ΟΡΙΑ

3.      Σωματική τιμωρία («η βία γεννά βία»)

4.      Ιδιοσυγκρασία του παιδιού (έντονος, οξύθυμος χαρακτήρας)

5.      Κλίμα μέσα στην οικογένεια (συγκρούσεις, συμμαχίες, καβγάδες)

ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ

·         Οι ενήλικοι στο σχολείο και στο σπίτι να έχουν επίγνωση της κατάστασης

·         Να αποφασίσουν να εμπλακούν για να αλλάξει η κατάσταση

ΣΧΟΛΕΙΟ

• Να οργανωθεί μια ημερίδα στην οποία θα μιλήσουν ειδικοί/εκπαιδευτικοί/γονείς και ίσως επιλεγμένοι μαθητές
• Να προβληθεί σχετικό video
• Να αποφασιστεί ένα σχέδιο δράσης π΄χ΄. επαρκής αριθμός δασκάλων στο διάλλειμμμα / οι δάσκαλοι να είναι έτοιμοι να παρέμβουν αποφασιστικά
• Να περαστεί το μήνυμα ότι «το νταηλίκι δεν περνάει»
• Κοινή γραμμή εκπαιδευτικών-γονέων. Ίσως κοινές συναντήσεις

ΓΟΝΕΙΣ ΘΥΜΑΤΟΣ

• Επικοινωνία με το δάσκαλο
• Να μιλήσουν με το παιδί/να σταθούν δίπλα του
• Να το πιστέψουν
• Να ενδυναμώσουν κλίσεις/θετικά χαρακτηριστικά
• Να κάνει κάποιο άθλημα (πολεμική τέχνη-γυμναστική). Κάτι που θα το βοηθά να προστατέψει τον εαυτό του/λιγότερο άγχος/μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση/επαφή με συνομηλίκους
• Ενθάρρυνση να πλησιάσει μαθητές πιο φιλικούς που έχουν κοινά
• Να κάνει μαζί με τους γονείς role-playing: πώς θα αμυνθεί λεκτικά
• Χρειάζεται συνεργασία με το σχολείο άρα αποκάλυψη του θέματος ακόμα και αν το θύμα δε θέλει από φόβο (θα του εξηγήσουμε)
• Να αισθανθεί ασφάλεια
• Αν επιδεινωθεί η κατάσταση χρειάζεται βοήθεια από επαγγελματία

ΓΟΝΕΙΣ ΝΤΑΗ

1) Πρέπει πρώτα να καταλάβουν ότι το παιδί κινδυνεύει και στη μετέπειτα ζωή του να προβεί σε παραβατική συμπεριφορά (εγκληματικότητα, αλκοολισμός κτλ)

2) Να ξεκαθαρίσουν στο παιδί ότι ο εκφοβισμός είναι κάτι σοβαρό και ότι δε θα ανεχθούν οποιαδήποτε συμπεριφορά στο μέλλον

3) Απλοί οικογενειακοί κανόνες τους οποίους θα συμφωνήσουν μαζί, θα καταγραφούν και θα τοιχοκολληθούν

4) Εάν το παιδί τους παραβεί θα υπάρχουν κυρώσεις (θα πρέπει να έχουν σκεφτεί από πριν ποιοι θα είναι)

5) Να γνωρίζουν οι γονείς τους φίλους των παιδιών

6) Να μιλήσουν στο παιδί για τον αντίκτυπο της συμπεριφοράς του στο θύμα (ενσυναίσθηση)

7) Έπαινος των συνεργατικών συμπεριφορών

8) ΟΧΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ

Ράνια Φιλίνδρα – Ψυχολόγος / Ψυχοθεραπεύτρια